سینماهای متروکه تهران؛ روایت پرده‌های نقره‌ای خاک‌گرفته!

سینمای متروکه؛ گنجینه‌ای خاموش در قلب شهر

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، یه زمانی میزبان تعداد زیادی سینما بود که بیشترشون توی خیابون لاله‌زار بودن. این محله، توی تهران قدیم به‌عنوان مرکز فرهنگی و هنری شهر شناخته می‌شد و سینماهای اون پذیرای اهالی هنر و فرهنگ بودن. صف‌های طولانی، پشت گیشه‌ها اون هم توی سال‌های نه‌چندان دور، گواه فرهنگ‌دوستی و عشق ایرانی‌ها به فیلم‌های سینماییه. عشقی که درسته امروز اون تب‌و‌تاب قبل رو نداره ولی قطعا خاموش هم نشده. سینماهایی که الان متروکه شدن، به‌عنوان میراث فرهنگی، نمادها و پتانسیل‌های نهفته برای احیا و تبدیل به فضاهای هنری جدید هستن. توی این مقاله می‌خوایم چند تا از این سینماهای تعطیل و بعضا مخروبه رو بهتون معرفی کنیم؛ با این امید که یه روزی که زیاد دیرودور نیست، دوباره چراغ‌ آپارات‌هاشون روشن بشه!

معرفی سینماهای متروکه تهران

1. سینما شهر قشنگ

سینما شهر قشنگ یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین سینماهای تهران بوده که سال 1332 راه‌اندازی شد. این سینما که توی خیابون ولیعصر، نرسیده به جمهوری واقع شده بود، 1062 صندلی داشته و رضا حجت‌الاسلام مالک اون بوده. ازاونجایی‌که منطقه جمهوری رفته‌رفته از مسکونی به‌سمت تجاری و اداری شدن پیش رفت، سینماهای این محدوده ازجمله شهر قشنگ هم تماشاچی‌های سابق خودشون رو از دست دادن تا بالاخره رسید به سال 1387 و چراغ این سینمای معروف و شلوغِ گذشته هم خاموش شد.

2. سینما ایران

این سینما از سالن‌های اولیۀ پخش فیلم توی تهران بوده که فعالیتش رو با 1200 صندلی، از خیابون لاله‌زار، توی سال 1323 شروع کرد. سینما ایران توسط آرنولد یاکوسیان و الکساندر لوین تاسیس شد. متاسفانه سینما ایران بعد‌از انقلاب تبدیل به انبار تجهیزات الکتریکی و روشنایی شد! این رو هم بدونید که این سینما با «سینما ایران»ی که توی تقاطع خیابون شریعتی و بهار شیرازه و سال 1346 تاسیس شده، فقط مشابهت اسمی داره.

3. سینما روشن (فلور)

این سینما اسم زیاد داشته؛ «سینما روشن»، «سینما روشن و گل» و در آخر «سینما فلور». این سینما که برای آقای ظهوری بوده به‌ترتیب توسط یدالله طالقانی، دکتر آذین، ناصر مجد و محمدرضا رئیس دانا مدیریت می‌شده. سینما فلور توی خیابون ولیعصر مابین امیریه و چهارراه گمرک بوده و توی سال 1316 با 400 صندلی افتتاح شد. متاسفانه باید بگیم که 8شهریور1394 بخش‌هایی از سقف سینما فلور به‌خاطر قدمت زیاد، ریزش کرد و این شد بهانه‌ای برای تخریب این مکان و ساختن یه مرکز خرید جدید به‌جای اون!

4. سینما کریستال

این سینمای متروکه، 3خرداد1324 توی خیابون لاله‌زار شمالی، تقاطع منوچهری، افتتاح شد. امروزه از این سینما که توی قدیم 660 صندلی، توی دو تا سالن مجزا داشته، فقط یه سردر خاک‌گرفته باقی مونده! شاید برای شما هم جالب باشه که روزگاری این سینما جزو سینماهای زنجیره‌ای مولن روژ بوده! سینما کریستال اولین سالنی توی ایران بود که مجهز به دستگاه پخش صدای دالبی شد. صاحب قدیم این سینما «محمدکریم ارباب» بوده که لقب بزرگ‌ترین کاباره‌دار ایران رو با خودش یدک می‌کشید.

5. سینما آسیا

این سینما که توی تقاطع خیابون ولیعصر و جمهوری قرار داره، سنگ‌بناش توسط بازرگانان هندی‌تبار به نام‌های «امرلال هندوجا» و «نارانداس بگواندلاس» گذاشته شد. طراح این سینما، هوشنگ سیحون [معمار معروف ایرانی] بوده و نزدیک به 1000 صندلی داشته. این سینما که توی سال 1337 تاسیس شده بود، روزهای پرفرازونشیبی رو طی کرد تا اینکه توی دهۀ 80 برای همیشه تعطیل و غیرفعال شد.

6. سینما البرز

سینما البرز تهران که توی خیابون لاله‌زار بود، اولین فیلمش رو سال 1319 پخش کرد. این سینما 830 تا صندلی داشت و کنار سینما لاله که الان اون هم تعطیل شده قرار داشت، دقیقا نبش کوچه اتحادیه. این سینما که مالکش آقای خادم بود توی دهۀ هفتاد فیلم‌های جمشید هاشم‌پور رو اکران می‌کرد و نهایتا سال 1381 تعطیل شد. کوچه اتحادیه همون جاییه که عمارت امین‌السلطان [لوکیشن فیلم دایی‌جان ناپلئون] اونجاست. درحال‌حاضر این مرکز سینمایی تبدیل به انبار لامپ و سیم برق شده!

7. سینما رادیوسیتی

بریم سراغ یکی از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین سینماهای ایران یعنی سینما رادیوسیتی! این سینما که پایین‌تر از میدون ولیعصر، نبش خیابون گیلان بوده توی 27شهریور1337 شروع‌به‌کار کرد. رادیوسیتی به سبک سینما مولن روژ [سبک معماری گوگی] و توسط حیدر غیایی طراحی شد که یکی از طلایه‌داران معماری مدرن توی ایران بود. مراسم افتتاحیه این سالن خیلی باشکوه برگزار شد و حتی چند تا از نمایندگان مجلس وقت هم برای مراسم اومدن. سینما رادیوسیتی که 1400 صندلی داشت، بعد‌از انقلاب آتیش گرفت و لامپ‌های نئونی سردر اون کنده و شیشه‌هاش شکسته شد. رادیوسیتی بعدتر مصادره شد و یه مدت به داروخونه تغییر کاربری داد. در نهایت هم با اینکه متروکه شده بود توی فهرست آثار ملی ثبت شد.

8. سینما متروپل (رودکی)

این سینما، توی سال 1325 با داشتن 850 تا صندلی کارش رو شروع کرد. اوج شهرت این سینما برمی‌گرده به سال 1329 که فیلم بن‌هور توش به نمایش گذاشته شد. سینما متروپل که بعد‌از انقلاب به رودکی تغییر نام داد، توی تقاطع لاله‌زار شمالی و خیابون جمهوری قرار داره. سینما متروپل سال 1387 کلا غیرفعال و تعطیل شد.

9. سینما شیرین

این سینما از مشهورترین سالن‌های جنوب شهر تهران بوده که ظرفیت 459 تماشاچی رو داشته. این سینما اطراف میدون راه‌آهن یعنی دقیقا سر پل جوادیه هست و ابتدای دهۀ 80 تعطیل شد.

10. سینما رکس (لاله)

سینما «رکس» که بعد‌از انقلاب با نام «لاله» معروف شد، اولین تماشاچی‌هاش، اول مهرماه 1324 وارد سالن نمایش بزرگش شدن و فیلم «جایی تو را خواهم یافت» رو دیدن. سینما رکس تهران توی خیابون لاله‌زار بود و 900 تا صندلی داشت. برادران قدرت‌الله و سیف‌الله رشیدیان که صاحبان قدیمی این سینما بودن وقتی کسادی صنعت سینما توی ایران رو دیدن تصمیم گرفتن از سینما‌داری انصراف بدن! بعدا این سالن در اختیار بنیاد مستضعفان و بعدتر در اختیار حوزه هنری قرار گرفت تا اینکه سال 1372 کلا تعطیل شد.

11. سینما اونیورسال (پارس)

«سینما اونیورسال» که بعدا به «سینما پارس» تغییر‌نام داد، توی سال 1342 با دو سالن اصلی تاسیس شد. سالن شمارۀ یک، 400 صندلی و سالن شمارۀ دو 370 صندلی [درمجموع 770 صندلی] داشت. مساحت کلی زمین این مجموعۀ فرهنگی 1500 متر بود و ساختمان و سالن‌های اون توسط یه مهندس روس‌تبار توی زمان شاه، ساخته شد. سینما پارس که از‌نظر موقعیت مکانی کنار سینما مرکزی توی ضلع جنوب‌غربی میدون انقلاب قرار داره، تحت‌مدیریت اسماعیل کوشان و خسرو مصلحتی اداره می‌شد. سال 1370 این سینما آتیش گرفت، سوخت و حدود 9 سال موقتا بسته شد. سال 1379 بود که بازسازیش تموم و مجدد بازگشایی شد. ولی بخت با این سینما همراه نبود و در نهایت چند سال پیش به‌خاطر عدم‌صرفۀ اقتصادی، غیرفعال شد و این‌طوری بود که اسم سینما پارس هم رفت توی لیست سینماهای تعطیل‌شدۀ تهران!

بعضی از دلایل تعطیلی سینماهای ایران

رکود و تعطیلی سینماهای بزرگ تهران و البته ایران که روزگاری تماشاچی از سروکولشون بالا می‌رفت و سر خرید بلیت از گیشه دعوا راه میفتاد رو می‌شه عوامل زیر دونست:

• عوامل اقتصادی: افزایش هزینه‌های نگهداری، مشکلات اقتصادی مردم و رقابت با سینماهای مدرن
• عوامل اجتماعی: تغییر سبک زندگی، گسترش تلویزیون و اینترنت و مهاجرت جمعیت
• عوامل شهری: تغییر کاربری زمین‌ها و ساخت‌و‌سازهای جدید
• عوامل فرهنگی: عدم‌ساخت فیلم‌های پرطرف‌دار، بی‌توجه‌ای به سلیقۀ مخاطب‌ها و کم‌توجه‌ای به ارزش‌های فرهنگی

پیشنهاداتی برای احیای سینماهای متروکه

نباید خیلی هم ناامیدانه به ماجرا نگاه کرد؛ اینجا که هستیم می‌تونه آخر راه نباشه. راهکارهایی وجود داره که با تکیه بر اون‌ها از سینماهای متروکه می‌شه دوباره بهره‌برداری کرد. مهم‌ترین این موارد رو براتون توی ادامه آوردیم:

• توجه مسئولین و سرمایه‌گذاران به پتانسیل‌های اقتصادی و فرهنگی این فضاها
• ایجاد قوانین حمایتی برای حفظ و احیای بناهای فرهنگی متروکه
• همکاری با مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد برای افزایش آگاهی عمومی و مشارکت توی این امر
• تبدیل سینمای متروکه به فضاهای فرهنگی چندمنظوره مثل کتابخانه، گالری هنری و سالن نمایش
• استفاده به‌عنوان موزه‌های سینما برای نمایش تاریخ و فرهنگ سینمایی ایران
• تبدیل به فضاهای تفریحی مثل کافه، رستوران و سالن کنسرت
• تبدیل به فضاهای آموزشی مثل کارگاه‌های آموزشی و کلاس‌های هنری
• حمایت دولت و بخش خصوصی با ارائۀ تسهیلات مالی و حمایت‌های قانونی

جمع‌بندی

سینماهای متروکه نه‌تنها نمادهای یه دوران طلایی هستن، بلکه حاوی پتانسیل‌های فراوون برای احیا و تبدیل به فضاهای فرهنگی جدیدن. درسته که امروزه پردیس‌های سینمایی با کلی امکانات متنوع و شرایط استاندارد دارن فعالیت می‌کنن ولی این دلیل نمی‌شه که جامعۀ فرهنگی از پتانسیل و ظرفیت سالن‌های سینمای قدیمی محروم بشن. حفظ و احیای این سینماها به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی ما، می‌تونن به رونق اقتصادی و اجتماعی مناطق هم کمک کنن. با توجه به اهمیت حفظ و احیای سینماهای متروکه، ضرورت داره تا برای احیای این سینماها اقدامات جدی صورت بگیره. امیدواریم که مسئولین و مردم به این موضوع توجه بیشتری نشون بدن و با همکاری هم، این میراث ارزشمند رو برای آیندگان حفظ کنن.

شاید برای شما هم جالب باشه که جدیدا سینماهایی توی کشور ما تاسیس شدن که بهشون «سینما ترس» یا «سینما وحشت» گفته می‌شه. توی این سینماها فیلم‌های سینمایی ژانر وحشت با دکور و فضای خوف‌آلود نمایش داده می‌شه و کاراکتر ترسناک فیلم هم، حین اکران به تماشاچی‌های توی سالن سر می‌زنه تا مبادا از فیلم، کم بترسن! شما می‌تونید از طریق وبسایت اسکیپ زوم (EscapeZoom) با لیست کامل این سینماهای ترس توی همۀ شهرهای ایران آشنا و بلیتشون رو آنلاین رزرو کنید.

به نظرتون وقت اون نرسیده که سینما رفتنتون یه‌کمی مهیج‌تر بشه؟!